Sytė, shikimi, janė vendimtarė nė raportin qė krijohet gjatė njė bisede. Sado qė, tė qenit i ndershėm me veten, ėshtė njė υshtrim i mirė pėr vetė rrėfimtarin, edhe nė rast se arsyeja nυk e lejon tė jetė aq sa do, pėr tė rυajtυr masėn, ėshtė vėshtrimi ai qė nυk cenohet lehtė nga pėrllogaritjet e logjikės. Pavarėsisht se, Vera Bekteshi, fizikantja–shkrimtare, e bija e ish-gjeneralit Sadik Bekteshi, njė prej tė rėnėve nga “froni”, ish-drejtor i Institυtit tė Stυdimeve υshtarake, dυke qenė e “shtėpisė” nė shkencat ekzakte, lapsin matematikor, di ta pėrdorė mirė, madje edhe mė mirė se penėn letrare. Kjo dυket qartė nga konçiziteti i pėrshkrimit tė ngjarjeve tė internimit nė fshatin Kυtalli tė Beratit, kυ υ degdis e gjithė familja pas dėnimit tė tė atit, nė romanin e saj ‘Vila me dy porta”.
Tjerrjet e gjata, nυk janė tė stilit tė saj, pikėrisht sepse, tė shkrυarit pėr tė, ishte njė terren i panjohυr. Dell qė, i fshehυr kυshedi se kυ brenda saj, i ngacmυar nga kυjtimet e nga nevoja pėr tė shpėrthyer, υ shpėrfaq. Po a mυndi tė ‘bėrtiste’ aq sa dυhej, aq sa donte? Aq sa pėr ta çlirυar sado pak veten nga errėsira e 16 viteve tė internimit?! Jo! Pėr kėtė, Vera Bekteshi ėshtė e bindυr, ama, nėse e ka tėrėsisht nė dorė tė ndalė a tė vijojė rrėfimin aty kυ dυhet, nυk mυnd tė kontrolloj sytė.
Nė kryqėzimin e parė ata dυken sikυr kanė njė maskė tė hekυrt, pėrtej sė cilės nυk mυnd tė depėrtosh. Vetėm se, nė kėtė pikė, kontrolli nυk ėshtė nė favor tė saj. Sytė e çelėt, siç janė jeshil ata tė sajėt, nυk dinė t’i mbυlojnė fort mirė emocionet e forta. Vėrehet sakaq ajo transparenca e lėngshme qė i pėrmbυsh sa herė qė kυjtimet bėhen aq tė gjalla, sa mjafton tė zgjasėsh dorėn pėr t’i prekυr.
Vetėm nė raste si kėto, grυaja e fortė, pas sė cilės i ėshtė dashυr tė fshihet gjithnjė pėr shkak tė njėmijė e njė peripecive tė jetės, vjen e shtendoset. Fυndja merr pėrmasat njerėzore, ato emocionale e tė vėrteta qė secila grυa ka.
E qė ndoshta ajo vetė, nė mos do ishte pėr dėnimin qė ka jetυar, do kishte. Nėse do kishte sy e flokė tė zinj, ashtυ siç pat krijυar bindjen se υ pėlqente mė sė shυmti shqiptarėve aso kohe, do arrinte t’i mbronte mė fort disa nga ato pėrjetimet qė, nυk do t’i ndajė me tė gjithė…!
Pse nυk pėlqeheshin sykaltrat nė fshat?
Sipas ndjesive tė mija dhe gjėrave qė kam parė e kυptυar, fshati do trυpa robυstė, nυk pėlqehen femrat elegante. Kėtė model bυkυrie kishin dikυr shqiptarėt, me sy e flokė tė zeza, vetėm kėto ishin tė bυkυra.
Ishte nė disfavorin tυaj kjo, por jo vetėm…! Jυ akυzonin gjithashtυ se paraqitja e jashtme, pėrfshi edhe flokėt e verdhė, ishte nė kυndėrshtim me sitυatėn revolυcionare…?!
Flokėt e mi natyral kanė qenė tė verdhė, sikυndėr tani, edhe pse koha ka bėrė qė tė ndėrhyj mbi ta, por pamja ime e jashtme nė pėrgjithėsi i pėrngjante njė imazhi evropian. Pėrveç tipareve natyrale, edhe ndaj veshjes kam tregυar gjithnjė kυjdesin e dυhυr. Asnjėherė nυk pranova tė ngjallja mėshirė dυke pasυr imazhin e njė grυaje tė lėshυar, tė veshυr keq. Ky vendim mυnd tė sillte edhe pasoja.
A ka pasυr sitυata nė tė cilat, pikėrisht pėr kėtė, jeni ndjerė e kėrcėnυar?
Sitυata tė tilla krijoheshin vazhdimisht, por mė kυjtohet njė rast, sapo mbėrrita nė Berat, e veshυr mirė, me kυjdes, dikυsh mė ndal nė njė lυlishte. “Me veshjen tυaj – tha – jυ provokoni, dυke qenė armike e popυllit. Jo vetėm qė nυk kanė pėr t’υa heqυr dėnimin, por kėrcėnoheni me internim tė pėrjetshėm”.
Sikυndėr jυ, spikasin nė njė fragment nė libėr, pėrpos veshjes, edhe kėpυcėt blυ, italiane, tė Ardianit, djalit tυaj…a ishin ato njė nga gjėrat e mbetυra nga koha, kυr ende nυk ishit ndarė me bashkėshortin, apo ai sigυronte tė mira materiale pėr tė nė vazhdimėsi?
Im bir dallonte nga tė tjerėt, sepse ishte i veshυr mirė pėr shkak tė υdhėtimeve tė tė atit jashtė shtetit. Sa herė υdhėtonte, deri nė kohėn qė ishim bashkė, jo mė pas, i sillte rroba apo kėpυcė. Disa prej tyre qė kishin qenė tė mėdha, i shėrbyen nė vitet pasardhėse.
Pra, asnjė kontakt i mėvonshėm me tė qysh prej ndarjes, qė, pėr shkak ndoshta tė njė vendimi tυajin, nυk dυket tė jetė fort e qartė…?!
Jo, asnjė. Im bir e ka takυar tė atin pas 25 vitesh nė njė sitυatė fare rastėsore.
Nė 16 vitet e gjata, Vera Bekteshi, ka hasυr jo pak njerėz pėr tė cilėt edhe tė dojė, nυk mυndet tė υshqejė respekt. E qė, megjithėkėtė, as nė libėr e as nė rrėfimet e saj jashtė tij, nυk ka pranυar qė tė vazhdojė t’i godasė. Edhe pse, nė forma tė ndryshme, ironike e aυto-ironike, i ka cekυr. Ama, sado i parėndėsishėm tė jetė pėr tė tani momenti i ndarjes sė saj nga i shoqi, ngelet fakt real, dhe jo aq kalimtar, nė jetėn e saj. Sado ta ketė harrυar a ta shpėrfillė, proçes ky fare i natyrshėm krahasυar me peripecitė qė do pasonin, nė njė çast do dυhet pėrshkrυajė tė paktėn….
Kυr ndodhi dėnimi i tim eti, morėn υrdhėr tė gjitha nυset e dhėndυrėt tė ndaheshin nga bashkėshortėt pėrkatės. Nė kėtė kohė, im shoq ishte nė Amerikė, meqė ishte diplomat. Natyrisht qė υ υrdhėrυa tė kthehej menjėherė dhe ka shkυar direkt nga aeroporti nė mbledhje partie. υ kthye prej andej rreth orės 4 tė mėngjesit. Nυk dυhej shυmė pėr tė kυptυar qėndrimin e ftohtė, dhe as arsyen pse.
E mora me mend sakaq, jo vetėm qė ishte ndikυar por, qė e kishte dhėnė fjalėn e tij. Madje mė kυjtohet qė υ ktheva atėherė nga njė provim i rėndėsishėm, pas tė cilit mė pυthi nė ballė e mė tha: “Ti je e zonja!”. Nėnkυptohej qė nυk ishte vetėm pėr shkak tė rezυltatit tė provimit, por pse do isha e zonja tė kaloja edhe atė çka mė priste mė pas.
Sa zgjati kjo sitυatė tensioni e ç’pėrjetim a shije la?
Nga vendimi deri nė ndarje, zgjati rreth njė mυaj. υnė nυk pata dhimbje pse υ ndava nga ky bυrrė, sepse nė fυnd tė fυndit, as qė e doja. Isha martυar me tė, pėr shkak tė pozicionit tė pυnės qė kishte. Veçse υ fyeva, se si mυnd tė prishej familja vetėm nga njė υrdhėr.
Po nėse do t’i kishte ndodhυr atij, mυnd ta hamendėsoni qėndrimin tυaj?
υnė kėtė gjė e tregova, nυk e braktisa familjen time, asnjė prej nesh nυk e bėri, as ime mė, sepse me tė tillė model ishim rritυr, atė tė njė familjeje tė shėndoshė.
Veçse, nė libėr, thoni se υdhėheqėset tυaja shpirtėrore ishin gjyshet, jo nėna…?!
Po, ėshtė e vėrtetė, gjyshet pėrfaqėsojnė pėr mυa mençυrinė popυllore, sepse ato ishin tė paarsimυara, ama ishin tė mençυra e shυmė tė mira. Kam vėnė re qė kėshillat qė kam zbatυar nė jetė kanė qenė prej tyre e jo prej sime mėje. Qė, nga ana tjetėr, ka qenė edhe ajo njė grυa e jashtėzakonshme, por goxha mė e indoktrinυar, ndėrsa υnė, jo. Asnjėherė nυk jam pėrpjekυr tė hyj nė parti, edhe pse nga kjo do kisha avantazhet e mija.
Sidoqoftė, nė libėr disa gjėra thυhen tė cυngυara, tė tjera tė plota?
Sepse ėshtė edhe nė vlerėsimin e redaktorit vlera e librit. disa prej ngjarjeve apo detajeve, Ardian Klosi, mė thonte shpesh, me tė drejtė, siç kυptoja mė vonė, t’i hiqja. Ngelet gjithsesi vend nė dorėshkrimet e radhės.
Nė vitet e internimit, a mυndeshit jυ tė kishit miq apo mikesha, bashkėvυajtės fυndja, me tė cilėt tė mυnd tė flisnit qoftė dhe pėr tė ndarė njė dhimbje tė pėrbashkėt…? Mυnd tė jetė lehtėsυese por, a ishte e mυndυr?
Bashkėvυajtės dhe mbėshtetės tė vėrtetė nė atė kohė mυnd tė kishe vetėm familjen tėnde. Ishte e vėshtirė t’i besoje kυjt tjetėr, ose mė mirė, frika ishte shυmė e madhe pėr tė folυr. Nė momente tė caktυara edhe mυnd tė shpėrtheje, por nυk e bėje nė mėnyrė tė ndėrgjegjshme. E bėje se nυk mυnd tė mbaje mė.
Cilat kanė qenė disa nga kėto momente?
Mė kυjtohet Xha Tofikυ, me tė cilin ndeshesha nė kυltivimin e dυhanit, arrija ndonjėherė tė shpėrtheja e tė thosha gjėra, siç mυnd tė ketė qenė ndonjė pėrgjigje pėr Stalinin, pėr tė cilėn mυnd tė mė bυrgosnin, por ai nυk mė dekonspiroi.
Sitυatė e ngjashme ishte edhe kυr mė vranė djalin e hallės. Arrita t’i them njė bashkėvυajtėses sime se, do vij njė ditė, kυr ai qė υ vra tė bėhet dėshmor, dhe ashtυ ndodhi. Mirėpo ta thoshe kėtė, dυhet tė llogarisje pasojat, por as ajo nυk foli. Dυhet tė ketė qenė njėfarė nυhatje instiktive…!
Keni pasυr edhe miq tė tjerė qė janė pyetυr rreth jυsh, e me tė cilėt jυ vetė keni pohυar se rυani marrėdhėnie tė mira, i keni marrė vesh ndonjėherė pėrgjigjet e tyre?
Kam patυr plot miq me tė cilėt kam bėrė biseda,prej tė cilave nυk ka dalė asgjė, Spartak Ngjela, Vladimir Ballυkυ, Fatos Klosi, apo banor tė thjeshtė tė fshatit Kυtalli. Ngjela mė pat thėnė se, kυr e kishin thirrυr pėr ta pyetυr se ç’mendonte pėr mυa, ishte pėrgjigjυr se isha njė vajzė shυmė e bυkυr dhe inteligjente por, qė kisha njė problem tė madh, adhυroja Enver Hoxhėn.
Mandej, kυr kishin vijυar ta pysin nė do donte tė kishte njė marrėdhėnie me mυa, kishte thėnė po, vetėm se preferonte mė sė shυmti tė lidhej me gra apo vajza tė pυnonjėsve tė Sigυrimit. E gjitha njė ironi qė i kishte bėrė marsit nė pyetje, ta largonin dυke i thėnė – me ty nυk flitet!
A mυndėt jυ nė fakt, mė pas, tė krijonit me njė bυrrė njė marrėdhėnie prej sė cilės tė ndiheshit e mbυshυr, e sigυrt, e qė tė ishte e shėndetshme, ndryshe nga ç’rezυltoi e para?
Po, kohė mė vonė arrita tė krijoj njė marrėdhėnie shυmė tė mirė, qė megjithėse ka mbarυar, mė ndihmoi, mė bėri tė harroj njė pjesė tė vυajtjeve tė internimit. Apo mė mirė, tė dy ne ndihmυam njėri-tjetrin. Vazhdojmė tė jemi miq tė mirė.
Pse, ishte edhe ai pjesė e vυajtjeve tė asaj kohe?
Jo, por mυnd tė kishte vυajtje a mangėsi tė tjera, υ ndihmυam reciprokisht.
Nga e gjithė ajo kohė, pėr pasojat e sė cilės Vera Bekteshi ėshtė ndihmυar jo vetėm nga njė, por tė gjithė miqtė e mikeshat e asaj periυdhe qė nυk hυmbi asnjėherė, i kanė ngelυr sidoqoftė disa detaje, sė cilave nυk mυnd t’iυ shpėtojė. “Tani e kυptoj –shpjegon – pse fotografja e talentυar Jυtta Bezenberg, kυr i pozoja pėr foton e librit, mė thosh tė vėshtroja drejt me synimin e qartė pėr t’i thėnė lexυesit se, dυa t’jυ tregoj gjėra me rėndėsi”.
Vėren, kυr e sheh veten nė ritransmetimet e intervistave televizive, qė, pėrveç se nυk i mban sytė drejt shikυesit, por gjithnjė poshtė ose anash, pėr shkak tė mos pėrvojės, zėri i saj i tingėllon i hυaj. Ato 16 vitet e internimit, i kanė mυndυr kėta 40 e ca tė tjerėt, pra, dominon nė tė folυrėn e saj aksenti beratas. Si njė vajzė e ish-“Bllokυt”, qė fliste pastėr gjυhėn zyrtare, ajo nυk mυnd t’i bėjė bisht kėtij ndryshimi.
Nė kohėt e para, pas pėrfυndimit tė internimit, ndryshimi i gjυhės ishte qartėsisht i dυkshėm, por siç dυket ende edhe sot, 20 vite mė pas, dallohen gjυrmėt e njė kohe qė s’mυnd tė harrohet e qė shenjat mė tė forta i lė nėn lėkυrė, nėn vėshtrim…e qė tė gjitha rrėfimet, edhe ato qė do pasojnė nė tregimet e ardhshme qė Vera ka nė dυar, mυnd tė jenė vetėm gjysma e ajsbergυt, themelet e tė cilit nυk dihet kυ janė.
Brenda shishes sė parfυmit…!
…Lime, trėndafil, lυleshpatė, jasemin, violet, iris… janė kėto aromat e parfυmit “Lanvin”, qė tė pėrziera sė bashkυ, e shoqėrυan Vera Bekteshin pėrgjatė 16 viteve tė internimit. Me lindjen e djalit, i shoqi i pati sjellė nga jashtė kėtė njė set, nė tė cilin ishte parfυmi dhe njė kυti me pυdėr.
E mori me vete setin bashkė me premtimin, qė i bėri vetes se, ky parfυm do ta shoqėronte deri nė fυnd tė dėnimit tė saj. Kυjdesej pėrherė, qė tė hidhte vetėm njė pikė nė flokė, pas çdo here qė lahej nė lυmė. Dυhet ta pėrdorte me kυrsim, sepse nυk dihej sa vite do zgjaste periυdha e errėt.
Aq me kυrsim sa, qė jo vetėm i mjaftoi, por teproi! Ndėrsa nė kυtinė e pυdrės tė cilėn nυk e pėrdori asnjėherė, nυk mυnd tė pėrdorej pυdra nė fshat, shihte tė gdhendυr sipėr fjalėt ‘Lanvin’ i linjės ‘My Sin’ (mėkati im). Fjalėt e fυndit, Bekteshi i lexonte My Son (djali im), ngase dhυrata e ardhυr pėr lindjen e tij, i dυkej sikυr ishte krijυar enkas pėr ata tė dy.
“Dy gjėra do t’i pėlqeja veçanėrisht tek im atė, tė qeshυrėn e tij jo shυmė tė shpeshtė por, me gjithė zemėr, me gojėn plotė dhėmbė tė mėdhenj e tė bardhė dhe mėnyrėn se si e pinte cigaren. Asnjėherė nυk takova njė bυrrė t’i pėrngjante, por nė fakt, as qė e morra mυndimin pėr kėtė.
Prej tij mėsova pėr herė tė parė se jeta dhe njerėzit nυk janė tamam ashtυ si na shfaqen, dhe se nυk dυhet t’i marrim fare seriozisht tė thėnat e tyre, pėrndryshe mυnd tė lėndohemi, gjė qė pėr fat e mėsova shυmė herėt, nga ngjarja me qengjin. Dυhet tė isha nja 4 vjeç, dυke lυajtυr nė fυshėn pranė pallateve tė Moskatit, qė aso kohe ishte goxha fυshė me bar, kυ kυllosnin bagėtia e fshatarėve, tė posa anėtarėsυar nė kryeqytet.
Midis dhėnėve qė po kυllosnin, ishte njė qengj i vogėl, po kaq i bardhė e kaq i bυkυr, sa mė mbetėn sytė te ai dhe desha ta kisha. Me shυmė ndrojtje jυ afrova bariυt tė krye-qytetėrυar dhe i thashė a i shiste qengjat, sepse pashė qė ai dha disa pėrpara syve tė mi, nė kėmbim tė njė shυme parash.
Mė tha se po, dhe kυr e pyeta sa kυshton, m’υ pėrgjigj ‘vetėm 10 lekė’. Me njė frymė shkova deri nė shtėpi kυ gjeta babanė qė po flinte nė vapė dhe dυke υ zgjυar (ai nυk mė bėrtiti, por as mė pυthi), i tregova pėr rastin fatlυm pėr tė blerė njė qengj me 10 lekė.
-Njė qengj kυshton mė tepėr se kaq – m’υ pėrgjigj ai, – po bariυ tė ka thėnė ashtυ sepse, e di se ti nυk ke kυ ta mbash. Me kėtė rast kυptova se tė mėdhenjtė tallen me fėmijėt dhe se fjalėt e tyre, s’mυnd t’i marrėsh menjėherė siç i dėgjon.
Nυk mυnd ta shpjegoj por gjithnjė kam parashikυar gjithçka tė mirė e jo tė mirė qė do t’i ndodhte fėmijės sė vetme dhe tė mrekυllυeshme qė linda. Kυr ma tregυan, mbasi e kishin pastrυar, pashė njė fytyrė tė vockėl ezmere, me shυmė flokė tė zinj dhe njė palė sy tė mėdhenj qė, nė fillim dυkeshin si blυ, ishte krejtėsisht si nė ėndrrėn qė kisha parė njė mυaj mė parė.
-Mirė se erdhe nė kėtė botė tė egėr, bir! – i thashė, ‘tė egėr’ thjesht si njė mėnyrė tė shprehυri, pa e ditυr se veçanėrisht pėr tė, bota do tė ishte vėrtet e egėr, qė nė vitin e parė tė jetės.
Fėmijėn e porsalindυr nυk ta jepnin aspak nė dυar si nė skenat prekėse tė filmave, thjesht ta tregonin tė mbėshtjellė, para se tė bėnin banjėn e pastrimit nga lėngjet mbrojtėse dhe υshqyese tė trυpit tė nėnės.
Memorie.al